Yn dilyn y seminarau blaenorol yng Nghaeredin a Leeds, bydd Cyfres Seminarau Llywyddol y Pedair Gwlad BERA yn cael ei chynnal yng Nghymru ar 1 Mai 2025. Gan gymryd gwrth-hiliaeth yn gyd-destun, bydd y diwrnod hwn yn dod â llunwyr polisi, ymchwilwyr academaidd ac arweinwyr ymarfer at ei gilydd i edrych ar bersbectifau damcaniaethol, ystyried datblygiadau mewn polisi a chynllunio ar gyfer cymryd y camau nesaf yng Nghymru a thu hwnt. Cynhelir y sesiwn yn adeilad y Senedd ym Mae Caerdydd / Ardal Dociau Caerdydd, amgylchedd a fydd yn ennyn teimladau cryf wrth edrych ar bolisi, ymarfer ac ymchwil yng Nghymru gan roi lle canolog i hanes sefydlu mudiad gwrth-hiliol i Gymru gyfan o’r enw Dysgu Proffesiynol Amrywiaeth a Gwrth-hiliaeth (DARPL) ac i’w waith dylanwadol.

Mae’r byd yn edrych tuag at Gymru gan ddisgwyl llawer ganddi wrth iddi ymdrechu i ddod yn genedl wrth-hiliol erbyn 2030 drwy roi Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol ar waith. Elfen ganolog yng ngwaith DARPL yw cwrdd â’r disgwyliadau a’r gofynion o ran llythrennedd hiliol, cyflawnder y Cynefin a dinasyddion byd-eang egwyddorol yn y Cwricwlwm i Gymru. Pa mor ymarferol yw uchelgais y Cynllun Gweithredu? Beth sy’n digwydd go iawn mewn addysg ar lawr gwlad yng Nghymru i gyrraedd y nod ar gyfer 2030? Beth yw’r rhwystrau a pha gyfleoedd sydd ar gael?

Mae Cymru’n gyforiog o hanes ymdrechion cymunedau’r mwyafrif byd-eang dros y cenedlaethau a’u dewrder wrth achub ar gyfleoedd. Drwy anerchiadau’r prif siaradwyr, trafodaethau panel a sgyrsiau byr o feysydd addysg, gofal plant a gwaith chwarae, ein nod yn y seminar fydd ystyried traddodiadau o ran ymwybyddiaeth hil yng Nghymru a oedd wedi arwain, yn 2021, at sefyllfa lle mai Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i wneud hanes pobl Ddu, Asiaidd ac ethnig leiafrifol (yng Nghymru a’r byd) yn elfen orfodol yn y Cwricwlwm i Gymru. 

Mae gwaith DARPL yn cwmpasu addysg, gofal plant a gwaith chwarae ac mae’n cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru. Mae DARPL yn gweithredu ar sail genedlaethol i arwain a hwyluso rhaeadru dysgu proffesiynol effeithiol ac yn cyflawni hyn ym mhob haen o’r system addysg. Mae DARPL yn gweithio drwy Gymuned Ymarfer egnïol ac amrywiol o’i brif swyddfa ym Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd, cymuned sy’n cyfuno profiad bywyd a phrofiad proffesiynol. Drwy gydweithio â sefydliadau ar lawr gwlad a thrwy ddulliau arloesol anarferol yn y gymuned, mae’r mudiad Cymreig hwn yn datgymalu ac yn ailffurfio’r dirwedd bolisi ranbarthol a chenedlaethol drwy ddylanwad, ymarfer ac ymchwil academaidd. Gan elwa o’r gwersi a ddysgwyd, mae DARPL yn dechrau gweithio yn y sector cyhoeddus ehangach.

Mae ymwybyddiaeth hil mewn addysg gyfoes yng Nghymru yn deillio o gymunedau ymfudol yn Butetown a ledled Cymru, yn enwedig o ddechrau’r bedwaredd ganrif ar bymtheg hyd yn awr, ac mae’r cyd-destun hwn yn un unigryw. Ar hyn o bryd, drwy waith ymchwil i faterion yn ymwneud â recriwtio a chadw staff sydd wedi arwain at bennu gofynion cenedlaethol ar gyfer cyhoeddi cynlluniau gweithredu ar addysg gychwynnol i athrawon, rydym yn troi ein sylw at y diffyg amrywiaeth yn y gweithlu addysg. Mae arweinyddiaeth darfol gadarnhaol yn cael ei meithrin gan sicrhau gweithredu deallusol a bod lleisiau Cymreig amrywiol yn cael eu cyfleu a’u clywed er mwyn arwain a llunio’r gwaddolau gwrth-hiliol amrywiol a chydategol sy’n cael eu creu drwy waith DARPL. Mae gweithredu gwrth-hiliol mewn addysg a gofal plant yng Nghymru yn ennill tir. Mae lle i gredu ein bod mewn cyfnod o gynnydd mawr, yn sgil cefnogaeth wleidyddol, dadleuon deallusol, doethineb hanesyddol ein cymunedau, cyfleoedd a rhwystrau sy’n codi o’r newydd. Mae’n sicr mai’r cydasio rhwng Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol y llywodraeth, y Cwricwlwm i Gymru a pholisïau ar genedlaethau’r dyfodol a sefydliadau sy’n dysgu yw’r hyn sy’n cynnig y cyfle gorau i gael yr effaith fwyaf a chreu gwaddol o newid. Ar yr un pryd, rydym yn ystyriol yn ein gwlad fach ni o’r potensial ar gyfer cymharu a chydweithio rhyngwladol mewn gwledydd sydd hefyd yn datblygu cwricwla ymreolus neu hyd yn oed yn edrych yn fwy cyffredinol ar ffyrdd i drawsnewid eu gweithlu addysg i ddelio ag anghydraddoldebau byd-eang.

Yn ein trafodaethau ar 1 Mai 2025, byddwn yn tynnu ynghyd y themâu rhyngweithiol sydd mewn hunaniaeth Gymreig amrywiol a’r cysyniadau o berthyn i gynefin a hiraeth (cariad at gartref/gwlad) wrth ystyried rôl DARPL fel mudiad cenedlaethol cyfoes a chymunedol sy’n helpu i ddiffinio a disgrifio model rhaeadru ar gyfer hyrwyddo gwrth-hiliaeth, dad-ddysgu proffesiynol ac ailddysgu proffesiynol. Mae dull gweithredu DARPL wedi’i seilio ar ddeialogau hanesyddol o fewn y cyd-destun Cymreig. Mae dull arbrofol DARPL o fynd i’r afael â meysydd dysgu proffesiynol ‘newydd’ yn rhoi cyfle i herio cysyniadau o addysg gynhwysol ac i ystyried damcaniaethau newid ac addysgegau sy’n ymwneud ag ymwybyddiaeth feirniadol, ymchwilio a sylwi.

Ond a yw hyn yn ddigon ar ei ben ei hun? Mae nifer o weithredwyr DARPL wedi dweud wrthym fod eu dulliau DARPL yn effeithiol dros ben ond bod nifer mawr o hyd sydd heb ddod o fewn eu cyrraedd. Mae ein hymchwil yn 2023 yn dweud wrthym fod hiliaeth yn gyffredin o hyd ym mywydau plant yng Nghymru. Mae ein harolygon wrth ddysgu yn dangos bod nifer mawr o addysgwyr o hyd nad ydynt yn gwybod am Gynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol Llywodraeth Cymru nac am yr adroddiad Cymunedau, Cyfraniadau a Chynefin Pobl Dduon, Asiaidd a Lleiafrifoedd Ethnig yn y Cwricwlwm Newydd 2020-2021 ond eu bod, wrth ddod i wybod amdanynt, yn dechrau ymroi o ddifrif i ddysgu personol a phroffesiynol. 

Beth mae arweinwyr, addysgwyr a dysgwyr sy’n pontio’r cenedlaethau yn ei feddwl a’i deimlo o ddifrif am wrth-hiliaeth yn y diwylliant addysg, yn y cwricwlwm, ac am y dull gweithredu cymunedol i Gymru gyfan? Beth arall sydd ei angen? A beth fydd yn digwydd nesaf yng Nghymru? A wnewch chi ymuno â ni yn y mudiad hwn?